วิเคราะห์เครื่องคัดแยกพัสดุอัตโนมัติ (ASM) และเทคโนโลยีในวงการขนส่งผ่านซีรีส์ สงครามส่งด่วน

ความดีงามอย่างหนึ่งในซีรีส์ สงครามส่งด่วน Mad Unicorn คือทีมงานทำการบ้านเรื่องราวในวงการขนส่งมาเป็นอย่างดี เทคโนโลยีต่าง ๆ ที่เห็นในเรื่องก็เป็นเทคโนโลยีจริงที่ใช้ในวงการขนส่ง ซึ่งเราจะมาเจาะลึกเครื่องคัดแยกพัสดุอัตโนมัติทั้ง 3 เครื่องที่อยู่ในเรื่องนี้ และ PDA ที่ไรเดอร์ของ Thunder Express ออกไปรับพัสดุให้เข้าใจกัน

พื้นฐานระบบจัดส่ง

ก่อนที่เราจะไปเจาะเรื่องเครื่องจักร มาเข้าใจเรื่องระบบการขนส่งพัสดุ ขนส่งสินค้ากันก่อน โดยเส้นทางการขนส่งตั้งแต่ต้นทางถึงปลายทางจะแยกเป็น 3 ส่วนงานหลัก ๆ คือ

1. First Miles จุดแรกที่ผู้ส่งเอาพัสดุมาดรอป อาจเป็นสาขาของขนส่ง หรือจุดรับของต่าง ๆ หรือถ้าเป็นการเข้ารับสินค้าถึงที่ก็ต้องมีการจัดเส้นทางขนส่งเพื่อเข้าไป pickup พัสดุ เพื่อให้เป็นเส้นทางที่เหมาะสมและมีต้นทุนต่ำที่สุด โดย First Miles จะคัดแยกสินค้าเบื้องต้นตามภูมิภาคเพื่อส่งไปยัง Sorting Center หรือศูนย์กระจายพัสดุของแต่ละภูมิภาค เช่น ภาคเหนือ, กลาง, อีสาน, ตะวันออก และใต้
2. Middle Miles พัสดุต่าง ๆ จะถูกขนส่งมารวมไว้ที่ Sorting Center ของแต่ละภูมิภาคเพื่อคัดแยกปลายทาง ซึ่งเครื่องคัดแยกพัสดุอัตโนมัติจะทำหน้าที่ในส่วนนี้ เพื่อคัดแยกสินค้าที่ปลายทางกลุ่มเดียวกันไว้ด้วยกัน ก่อนจะส่งไปที่ฮับปลายทาง ซึ่งในซีรีส์สงครามส่งด่วนจะเห็นว่าขนส่งในช่วง Middle Miles ไปต่างจังหวัดนั้นไม่ได้เป็นของบริษัทธันเดอร์เอง แต่ไปจ้าง Supplier ภายนอกที่ตอนแรกยังไม่ยอม ต้องชวนมางานแล้วร้องเพลงกล่อม กว่าจะยอมช่วยส่งไปภาคอีสานให้ ซึ่งบริษัทขนส่งที่ลงทุนสูงก็จะมี Own Fleet หรือขนส่งระหว่างจังหวัดนี้เอง ซึ่งก็หมายถึงการต้องซื้อรถเอง ดูแลรักษารถเองด้วย
3. Last Miles จุดสุดท้าย หลังจากที่พัสดุถูกคัดแยกเส้นทางการส่งที่ฮับปลายทาง ก็จะนำส่งไปที่ไรเดอร์ หรือผู้จัดส่ง ซึ่งบางบริษัทจะรวม First Miles กับ Last Miles เป็นหน่วยเดียวกัน เรียกว่า All Miles คือทั้งไปรับสินค้า และส่งสินค้า

ต้นทุนของขนส่งที่แท้จริง จะต้องแทร็กการส่งทุกขั้นตอนตั้งแต่ต้นจนจบว่าพัสดุ 1 ชิ้นส่งกี่ต่อ ต้นทุนแต่ละช่วงเป็นเท่าไหร่ เช่นพัสดุถูกรับโดยไรเดอร์ 1 คน แล้วไรเดอร์ 1 คนซึ่งมี Fixed Cost ต่อเที่ยวที่แน่นอนนั้นสามารถรับของมาจริงได้กี่ชิ้น หารแล้วต่อชิ้นเป็นต้นทุนเท่าไหร่ คิดวนแบบนี้ไปถึงขนส่งระหว่างฮับตรง Middle Miles ว่าขนส่งจริงได้เท่าไหร่ ถ้าเต็มคันรถคือต้นทุนต่อชิ้นจะถูกที่สุด แต่ถ้าส่งได้ไม่เต็มคันรถ ต้นทุนต่อชิ้นก็จะสูงขึ้น ไปจนถึงปลายทาง Last Miles ซึ่งถ้าขนส่งถึงผู้รับไม่ได้ ก็จะมีต้นทุนก็ส่งสินค้ากลับรวมเข้ามาอีก และยังมีค่าไฟของ Sorting Center ที่เดือนหนึ่งตกกันเป็นหลักล้านบาทด้วย

เครื่องคัดแยกพัสดุอัตโนมัติ (ASM)

ในสงครามส่งด่วน มีเครื่องคัดแยกพัสดุอัตโนมัติหรือ ASM (Auto Sorting Machine) ให้เห็นทั้งหมด 3 เครื่องคือ

1. ชุดสายพานแบบเบสิกของ Thunder Express ที่เห็นในช่วงแรกหลังจากตั้งบริษัทขึ้นมา
2. เครื่องคัดแยกขนาดใหญ่ของ Easy Express ที่เห็นในตอนที่ 6-7
3. เครื่องจักรขนาดใหญ่ที่สุดของ Thunder Express หลังจากบริษัทเติบใหญ่ ซึ่งเห็นในตอนสุดท้ายของซีรีส์

เครื่อง ASM พร้อมระบบ DWS และ Matrix Sorter ของ Thunder

เครื่องจักรตัวแรกที่เห็นในเรื่องนี้ แม้ว่าจะดูเรียบง่ายที่สุด แต่ก็มีเทคโนโลยีครบถ้วนสำหรับการขนส่ง โดยตัวเครื่องมีลักษณะเป็นสายพาน (Conveyor Belt) ลำเลียงกล่องพัสดุที่คละกันไปคัดแยกโดยผ่านส่วนที่เป็น Matrix Sorter หรือฐานที่เป็นลูกกลม ๆ ทำหน้าที่ปัดพัสดุไปซ้ายหรือขวาเพื่อคัดแยกไปยังปลายทางที่ถูกต้อง ซึ่งตัว Matrix Sorter นั้นมีราคาค่อนข้างสูง อาจจะอยู่ที่ประมาณ 3-4 แสนบาท ขึ้นอยู่กับสเปคและผู้ขายจากจีน โดยระบบอัตโนมัติจะถูกตั้งโปรแกรมไว้ว่ามีปลายทางทั้งหมดกี่แห่ง และแต่ละปลายทางคือช่อง (Chute) ใด เมื่อพัสดุผ่านเครื่อง ระบบจะอ่านข้อมูลและสั่งให้เครื่องปัดพัสดุไปยังช่องปลายทางที่ถูกต้องโดยอัตโนมัติ

ข้อดีของการใช้ระบบ Belt และ Matrix Sorter คือ ช่วยลดจำนวนคนที่ต้องมายืนจ้อง Airway Bill (AWB) หรือใบปะหน้ากล่องเพื่ออ่านรหัสปลายทางและตัดสินใจคัดแยก ซึ่งจะเห็นในตอนสุดท้ายของซีรีส์เมื่อสายพานพัง ก็ต้องเกณฑ์คนมาอ่านรหัสปลายทางแทน

การคัดแยกแบบแมนนวล (ใช้คน) ต้องอาศัยการอ่านรหัสบน Airway Bill และจำให้ได้ว่ารหัสนั้นหมายถึงปลายทางใด ซึ่งอาจมีปลายทางที่ต้องคัดแยกเกือบร้อยปลายทางในแต่ละพื้นที่ การทำแบบนี้ต้องใช้ความจำและความเข้าใจ และมีความเสี่ยงที่จะเกิดข้อผิดพลาด (Error rate) ในการคัดแยก โดยปกติอาจพบได้ประมาณ 5% หากใช้พนักงานใหม่ที่ยังจำรหัสปลายทางไม่ได้ การคัดแยกด้วยมือจะยากมากและใช้เวลานานหลายวินาทีต่อกล่อง

แม้ว่าเครื่อง ASM ตัวแรกนี้จะดูเป็นเครื่องที่ค่อนข้างเบสิก เหมาะสมกับกล่องขนาดกลาง ไม่เหมาะกับของที่หนักเกินไป เบาเกินไป หรือเป็นของที่บอบบาง แต่ก็มีระบบ DWS (Dimension Weight System) อยู่ในตัวด้วย (โดยสังเกตจากหน้าจอคอมพิวเตอร์ของระบบที่แสดงในเรื่อง) ทำให้สามารถวัดขนาดกล่อง (กว้าง ยาว สูง) และน้ำหนักได้ครบถ้วน ซึ่งข้อมูลเหล่านี้เป็นปัจจัยสำคัญในการคำนวนค่าส่ง คือยิ่งกล่องใหญ่ก็ยิ่งแพง หรือยิ่งหนักก็ยิ่งแพง

เครื่อง Outbound Sorter ของ Easy Express (ที่เห็นใน Episode 6 และ 7)

เครื่องนี้ที่เห็นเป็นเหมือนสไลเดอร์ขนาดใหญ่ โดยเราเห็นในชีรีส์จะเป็นโซน Outbound (โซนที่พัสดุออกจากศูนย์คัดแยก) โดยมีการวางเลย์เอาท์ถือว่าดี เพราะมีรถเข้ามาจอดเทียบใกล้เครื่องสไลเดอร์ในบริเวณ Outbound Staging ทำให้สามารถเคลื่อนย้ายพัสดุที่ถูกคัดแยกแล้วขึ้นรถได้เลย โดยไม่ต้องลากของมาที่หน้า Dock หรือประตูเชื่อมกับรถขนส่งอีก ซึ่งเสียเวลามากกว่า

ในตอนสุดท้ายของซีรีส์มีการพูดถึงการเร่งความเร็วสายพาน ที่คุณคณินต้องการให้เร่งเร็วขึ้น หากเร่งเร็วเกินไปอาจทำให้พัสดุ ตกผิดช่อง (Missort) ได้ เนื่องจากบางครั้งพัสดุอาจอยู่ติดกันบนสายพาน ทำให้เครื่องอ่านพลาดได้ ซึ่งก็เป็นเรื่องจริงที่ถ้าเร็วเกินไปจะทำให้มีปัญหาได้

เครื่อง Crossbelt Sorter (CBS) ของ Thunder Express (ที่เห็นในตอนสุดท้าย)

เครื่องนี้เห็นในภาพมุมกว้างของ Sorting Center ที่ Thunder Express ซึ่งเครื่องคัดแยกที่ใหญ่ที่สุดในเรื่อง โดยมีทั้งระบบ DWS (Dimension Weight System) และ CBS (Crossbelt Sorter) คือมีช่องคัดแยกขนาดใหญ่จำนวนมาก ในแต่ละช่องจะมีถุงสวมเอาไว้ พัสดุจะถูกดีดลงในช่อง เมื่อถุงเต็ม เครื่องจะมีสัญญาณแจ้งเตือนให้คนเข้าไปจัดการปิดปากถุง ซีล และติดลาเบลระบุปลายทาง เช่น วัฒนา ห้วยขวางที่ถุงนั้น จากนั้นนำถุงที่ซีลแล้วไปใส่บนสายพานซึ่งจะลำเลียงไปยังจุดต่อไป และนำถุงใบใหม่มาสวมใส่ในช่องเดิม

ในฉากที่เห็น เครื่องนี้ยังไม่มีพัสดุวิ่งอยู่เลย ไฟแสดงสถานะยังเป็นสีแดง ซึ่งหมายความว่าเครื่องยังไม่ได้ถูกใช้งานจริง ณ ขณะนั้น แม้ว่าจะประกอบเสร็จแล้วก็ตาม

ในฉากเดียวกัน ยังเห็นส่วนที่เป็น Induction ซึ่งเป็นจุดที่พัสดุเข้าสู่ระบบ อาจมีการเก็บน้ำหนัก ขนาด อ่านบาร์โค้ด ก่อนเข้าสู่สายพาน และยังเห็นภาพพนักงานกำลังแกะพัสดุออกจากถุงและนำมาวางเรียงบนสายพานเพื่อเข้าสู่กระบวนการ

เครื่อง PDA (ที่ใช้โดยไรเดอร์ใน Episode 4)

เครื่อง PDA (Personal Digital Assistant) ที่ปรากฏในซีรีส์ ถูกนำมาใช้ในกระบวนการ Pick up ซึ่งเป็นการไปรับพัสดุจากผู้ส่ง ซึ่งปรากฎครั้งแรกซีนที่เครื่องวางเรียงกันเป็นตับ เสียบสายชาร์จ และยื่นให้พนักงานนำออกไปใช้ สำหรับสแกนข้อมูล และเป็นอุปกรณ์สำหรับเรียกใช้แอปพลิเคชันของระบบหลังบ้าน

เครื่อง PDA ในประเทศจีน (โดยเฉพาะที่เซินเจิ้น) มีราคาถูกมาก บางรุ่นราคาแค่ประมาณ 20 ดอลลาร์สหรัฐ หรือ 650 บาท แต่เครื่องเกรดดีที่ใช้ในไทยอาจมีราคาสูงกว่า และอายุการใช้งานแบตเตอรี่ เป็นปัจจัยสำคัญของเครื่อง PDA หากแบตหมดต้องหยุดทำงานเพื่อรอชาร์จ ทำให้ต้องมีแบตเตอรี่สำรองไว้เปลี่ยนเพื่อทำงานต่อเนื่อง ความบางของเครื่องในซีรีส์ทำให้สงสัยเรื่องอายุการใช้งานแบตเตอรี่

และอีกเครื่องหนึ่งที่เห็นในเรื่องคือเครื่องพิมพ์ลาเบลขนาดเล็ก ที่ติดไปกับไรเดอร์เพื่อพิมพ์ Airway Bill ติดหน้ากล่อง โดยเป็นยี่ห้อ TSC Zenpert ซึ่งรับคำสั่งจาก PDA พิมพ์ออกมาได้

เรื่องราวในโลกการขนส่งยังมีรายละเอียดอีกมาก ถ้ามีโอกาสเราจะเจาะลึกเรื่องราวของการส่ง Next Day หรือ Same Day ที่เป็นอีกหนึ่งประเด็นในสงครามส่งด่วนให้ฟังกัน ว่ามันมีความซับซ้อนอย่างไร และต้องเตรียมตัวแค่ไหน ถึงจะสามารถทำส่งด่วนในวันรุ่งขึ้นหรือส่งภายในวันได้